Veenhuizen
Veenhuizen – Weldadig gevangenisdorp
Veenhuizen is een wel heel uniek dorp in noordwest Drenthe. Het telt zo’n 1.200 inwoners, inclusief een wisselend aantal langgestraften. Die gevangenen heeft Veenhuizen al sinds het jaar 1823, toen de Maatschappij van Weldadigheid van het dorpje een strafkolonie maakte. Dat is het dus niet meer, maar alle bijzondere gebouwen uit die tijd zijn blijven staan. Dat maakt gevangenisdorp Veenhuizen een groot openluchtmuseum, waar je uit mag wanneer je wilt.
Maatschappij van Weldadigheid
De Maatschappij van Weldadigheid, opgericht door generaal Johannes van den Bosch, had als doel om arme gezinnen (paupers) uit de grote steden te helpen. Ze kregen in Drenthe een eigen huisje en een lapje woeste grond, dat ze konden ontginnen om daarmee hun brood te verdienen. De plaatsjes die ontstonden heetten de Koloniën van Weldadigheid.
Er waren ook mensen die niet wilden verhuizen. Bedelaars, werklozen en landlopers bijvoorbeeld, die naar de zogenoemde onvrije koloniën gedwongen werden. Veenhuizen was er daarvan een, het dorp werd daarom ook wel Hollands Siberië genoemd. De ongeveer drieduizend bewoners moesten er werken in grote gestichten en werden permanent bewaakt; in feite waren het gevangenen.
Afgesloten
De vrije koloniën waren open, Veenhuizen was dicht. Tot 1984 mochten er alleen maar gevangenen, bewakers en hun familieleden komen. Het dorp was bijna zelfvoorzienend: het had bijvoorbeeld een eigen ziekenhuis, hotel, winkels, melkfabriek, molen, werkplaatsen, boerderijen, kerken, scholen en een eigen elektriciteitscentrale.
Het leuke van Veenhuizen is dat veel van die oude gebouwen nog steeds een functie hebben. Gelukkig zijn dat veel leukere functies geworden, want in een van de vroegere dienstwoningen zit nu bijvoorbeeld een prachtig hotel-restaurant, Bitter en Zoet. Ook koffiebranderij/kookstudio Koffielust (in een voormalige werkplaats voor gevangenen), bierbrouwerij Maallust (in de vroegere graanmaalderij) en kaasmakerij Kaaslust (in de oude zuivelfabriek) zitten in monumentale gebouwen. In het dorpje staan meer dan honderd rijksmonumenten. Een deel van het dorp is een beschermd dorpsgezicht.
Gevangenismuseum
Het Gevangenismuseum Veenhuizen zit in een van de vijf oude gevangenissen, waarvan er overigens nog drie worden gebruikt. Dit museum is leuk voor kinderen. Je rijdt er rond in een arrestantenwagen, ziet ouderwetse handboeien en dwangbuizen en mag aan de schandpaal staan. Buiten kunnen ze spelen in de Klauterbajes. Dit is een soort betonnen doolhof met klimtoestellen en een glijbaan. Natúúrlijk kun je er ook (met de deur open) in een echte gevangeniscel zitten.
Nog leuker: blijf er logeren! Je slaapt dan niet in een kale cel, maar in voormalige bewaarderswoningen die zijn omgebouwd tot sfeervolle vakantiewoningen. Een andere gezellige overnachtingsplek is De Consistorie, een knus vakantieboerderijtje waar het bijzonder rustig en ruimtelijk is.
Ruimte
Die ruimtelijkheid vind je ook om Veenhuizen heen. Hier liggen uitgestrekte natuurgebieden zoals het Fochteloërveen, dat onderdeel is van het Nationaal Park Drents-Friese Wold. Tip: volg de Pauperpadroute (15 km), zodat je zeker weet dat je geen hoogtepunt mist! De Verboden Dorp-wandelexcursie is ook een aanrader. Deze kortere wandeltocht (3 km) voert je langs alle bijzondere gebouwen in het dorp.
Het Pauperparadijs
Helemaal een belevenis is theaterspektakel Het Pauperparadijs. Dit stuk gaat over de geschiedenis van twee Veenhuizense paupers: de wees Teunis en bewakersdochter Cato. Het Pauperparadijs, gebaseerd op de bestseller van Suzanna Jansen, wordt uitgevoerd bij het Gevangenismuseum. Op ‘eigen terrein’ komt de geschiedenis hierdoor nog meer tot leven.
Ook voor gezinnen is Veenhuizen boeiend. We noemden het Gevangenismuseum al, maar ook heeft Veenhuizen een klimbos en openluchtzwembad. Kinderen kunnen zich hier zalig uitleven. Ga daarom direct naar de ‘gevangenis’, maar onthoud: je bent slechts op bezoek.
