Stadswandeling Coevorden (Veste Ontdekkingstocht)

Beschrijving

Extra info

Het ontstaan van Coevorden begint met een doorwaadbare plek in de rivier waar de koeien werden langs gedreven. Deze plek was door de afzetting van zand en slib ontstaan en noemde men een ‘voorde’. Naar verloop van tijd werd deze plek ‘Koevorde’ genoemd. Zo ontstond uiteindelijk de naam Coevorden. Vergelijk het met de Engelse plaats Oxford, waarin dezelfde naamsbetekenis schuilgaat.

In Coevorden wandel je door het centrum van een stad met een bijzonder historisch verleden. De middeleeuwse stad was door zijn strategische ligging een toegangspoort naar het noorden van Nederland. Vijandige overheersers lagen op de loer. Daarom moest Coevorden maatregelen treffen: het kasteel en restanten van de vestingwerken getuigen hier nog van.

Naast de rijke historie, vind je in Coevorden een gezellige en gemoedelijke sfeer. Heerlijk om te ervaren op een van de vele terrasjes die het centrum rijk is.

De route start bij het Arsenaal aan de Haven 4. In het Arsenaal is het Tourist Info kantoor gevestigd waar je een routefolder met kaartje kunt verkrijgen.

Wat kom je tegen op de route?

• Het Arsenaal is gebouwd in de 17e eeuw en werd gebruikt als opslagplaats voor munitie, wapens en levensmiddelen. Het Arsenaal stond achter het bastion Holland, één der naoorlogse stadsvernieuwingsgebieden van Coevorden. Na de restauratie in 1970 is het gebouw in gebruik genomen als openbare leeszaal en bibliotheek. In het Arsenaal is ook gevestigd het ‘Stedelijk Museum Coevorden’ en het Tourist Info kantoor. 
• De in 2008 gereed gekomen ‘George Vancouver ophaalbrug’ ligt ongeveer ter plaatse van de oorspronkelijke opgang naar het kasteel. George Vancouver was in dienst van de Engelse marine, hij bracht de westkust van de Verenigde Staten en Canada in kaart. De stad Vancouver is naar hem vernoemd. George was een verre nazaat van de heren van Coevorden. De brug kreeg in 2010 n.a.v. de Olympische Winterspelen zijn naam. Rechts tegenover de brug zie je het voormalige pakhuis De Vlijt uit 1912. Voor de brug aan de havenkant staat…
• Het borstbeeld van Generaal J.B. van Heutsz. Van Heutsz werd bekend door zijn militaire activiteiten in Atjeh (Nederlands-Indië), waar hij tussen 1874 en 1897 lange tijd verbleef. 
• Het oude postkantoor dat op 1 april 1892 in gebruik werd genomen als post- en telegraafkantoor. Het ontwerp in de bekende postkantorenstijl is van rijksarchitect C.H. Peters. Er was voor die bouw veel verzet te overwinnen, omdat het destijds volgens de burgerij ‘buiten de stad’ lag. Het gebouw is tot 1967 in gebruik geweest. Op de rechter straathoek, naast het oude postkantoor staan een aantal karakteristieke Jugendstil panden waaronder…
• Villa Marie, Kasteel 6. Dit huis en aangrenzend kantoor werden gebouwd voor Gerson Levie en zijn vrouw Maria Norden. Levie was handelaar in granen en directeur van een coöperatieve graanhandel. In 1908 ontwierp de plaatselijke architect Joh. D. Meppelink dit pand in een aan de Jugendstil verwante bouwstijl. 
• Voor de vestingbouw (omstreeks 1600) vormde het kasteel de feitelijke sterkte van Coevorden. In een overeenkomst van 1395 tussen de bisschop van Utrecht en zijn bondgenoten werd bepaald dat het kasteel van Coevorden het enige van Drenthe zou zijn en dit is sindsdien zo gebleven. In 1796 werd het hoofdgebouw van het kasteel aan particulieren verkocht, die het deels als pakhuis gebruikten en er woningen in bouwden. Naast het kasteel staat het zogenaamde Gouvernementshuis. Het diende als woon- en werkhuis van de gouverneur van de vesting (hoogste militaire gezaghebber) en tenslotte als militair hospitaal. Vanaf 1900 tot 2008 was het als gemeentehuis in gebruik. Het kasteel heeft nu samen met het Gouvernementshuis en het Pakhuis De Vlijt een horecabestemming. In de voorgevel bevindt zich nog steeds één van de oudste herinneringen aan Coevordens bewogen verleden: het wapenschild van hertog Karel van Gelre, dat hier in 1527 werd aangebracht, na een bezoek van de hertog aan Coevorden. 
• Het Hof van Coevorden is het nieuwe multifunctionele gemeentehuis van Coevorden. Architect Thomas Rau uit Amsterdam ontwierp dit bijzondere vormgegeven en duurzame gebouw voor een historische plek tussen het Kasteel en de Markt in Coevorden. Juist vanwege deze ligging had de gemeente Coevorden een hoge ambitie: ‘een monument voor de toekomst’. Vanaf de loopbrug bij het gemeentehuis zie je op de natuurstenen sokkel…
• De beeldengroep ‘De drie Podagristen’ werd ter gelegenheid van de opening van de internationale toeristische Dr. Picardtroute op 9 mei 1968 aan de gemeenten aangeboden door de ANWB, op initiatief van prof. Dr. H.J. Prakke. De drie podagristen waren: Dubbeld Hemsing van der Scheer, Harm Boom en Alexander Lodewijk Lesturgeon. Zij worden de pioniers van Drenthe’s emancipatie genoemd. (om de Podagisten te zien, ga je vanaf het kasteel even linksaf op de loopbrug). 
• Het huidige verpleeghuis, was oorspronkelijk als ziekenhuis gesticht in 1904 uit een legaat van mejuffrouw Aleida Gerridina Kramer (1846-1902). Aleida leidde een eerzaam en onopvallend leven en was een pienter, mager vrouwtje in een zwarte jurk en zwarte schoenen, zeer zuinig en altijd op de kleintjes lettend. Deze rijke weldoenster had bij testament bepaald, dat een groot deel van haar kapitaal bestemd moest worden voor de bouw van een ziekenhuis.
• De in 1919 opgerichte (voormalige) vakschool beschikte in de eerste jaren van haar bestaan slechts over een gehuurd leslokaal aan de Wilhelminasingel. In 1924 werd de bouw van de nieuwe school voltooid. Het werd om zijn imposante uiterlijk toen ook wel het ‘Paleis van het Noorden’ genoemd. Thans is het pand in gebruik als woon- en kantoorruimte. Het gebouw is een ontwerp van de Coevorder architect H. Bennink. 
• Het monument ter herdenking van Coevordens ontzet in 1672. Op 30 december 1672 werd Coevorden op de bisschop van Munster (Bommen Berend) heroverd door troepen van Carl van Rabenhaupt, militaire bevelhebber van Groningen. Het aanvalsplan voor de spectaculaire herovering was ontworpen door schoolmeester/koster Meyndert Minnes van der Thijnen uit Coevorden. Hij deed zelf actief mee met deze aanval. Als beloning kreeg hij een verguld zilveren beker en Van der Thijnen werd later zelfs burgemeester van de stad. 
• De houten villa in het Van Heutszpark of ‘Noorse Huis’ werd gebouwd van hout op een stenen plint in de jaren twintig van de vorige eeuw. Oorspronkelijk stond het gebouw over de rijksgrens in Emlichheim, waar het werd gebouwd als woning voor de directeur van de aldaar gevestigde strokartonfabriek. Bij de verplaatsing naar Coevorden nam de directeur zijn huis mee. 
• De watertoren werd gebouwd in 1914 en is ruim 32 meter hoog. In de periode voor de Eerste Wereldoorlog maakte Coevorden een economische bloei door. Een spoorlijn, tramlijnen, nieuwe fabrieken, woonwijken en de aanleg van kanalen werden toen gerealiseerd. De watertoren was een onderdeel van het gemeentelijk waterleidingbedrijf. Een uitgebreid buizenstelsel door de stad voorzag de stad en haar nieuwe woonwijken van stromend water. De tijd van drinkwater uit putten, grachten en kuilen zou tenslotte totaal voorbij zijn.
• De Rijks H.B.S. begon in het schooljaar 1909-1910 in een leegstaande school aan de Wilhelminasingel. Het nieuwe monumentale gebouw werd in 1910 in gebruik genomen en is ontworpen door rijksbouwmeester Vrijman. Het gebouw is overgenomen door woningstichting Domesta, die er een appartementencomplex van maakte. 
• In de Baptistenkerk (Aleida Kramerstraat 9) was rond 1910 een wasserij gevestigd. Na renovatie is het gebouw in 1960 als kerk in gebruik genomen.
• Het (voormalige) weeshuis aan de Weeshuisstraat 26, was een instelling van de diaconie der Nederlands Hervormde Kerk en kwam in 1690 tot stand. Een weeshuis was ook hard nodig in een stad waar veel halfverweesde soldatenkinderen en wezen woonden. Een weesvader en weesmoeder ontfermden zich over de kinderen en over behoeftige ouden van dagen. In de loop van de tijd kreeg deze instelling meer en meer de functie van oude mannen- en vrouwenhuis. De boerderij die er naast staat, voorzag in de dagelijkse behoefte van groente, fruit, vlees en zuivel. Het opschrift in het zandstenen portaal boven de deur in de eenvoudig gepleisterde voorgevel luidt: ‘Hij heeft gestroid, heeft den armen gegeven sin goedertirenheid gedurd in eeuwigheid’. Anno 1690. In 1957 werd een nieuw bejaardenhuis ‘De Schutse’ in de wijk Poppenhare geopend. De diaconie verkocht toen het oude weeshuis.
• De rechterkant van de Molenstraat vormde eertijds een langgerekt kazernecomplex met op de hoek Molenstraat/Friesestraat een trapgevel met gevelsteen Anno 1765. Waar nu het café Het Geveltje is gevestigd, bevond zich vroeger de officierswoning. In 1908 werd de tuitgevel door de toenmalige eigenaar voorzien van een trapgevelrand. Schuin aan de overzijde van de Friesestraat bevond zich vroeger het wachtgebouw van de Friesche Poort. De poort zelf was eigenlijk slechts een afsluitbare doorgang onder de stadswallen. Het kazernecomplex was oorspronkelijk nog enkele barakken langer maar deze werden ter wille van een verkeersdoorgang enige jaren geleden afgebroken. Vele soldaten en officiersgezinnen hebben tot 1854 deze lange rij huizen bewoond tot in dat jaar de vesting Coevorden definitief als garnizoensplaats werd opgeheven. 
• Het huis met Renaissancegevel aan de Friesestraat 9 verdient bijzondere aandacht, aangezien het een zeldzaam voorbeeld is van dit type in Nederland. De bont beschilderde zandstenen topgevel is opgetrokken in een rijke, Vlaams-Noordduitse renaissancestijl. Het huis is oorspronkelijk gebouwd voor een rijke rooms-katholieke lakenkoopman en vele generaties lang in gebruik geweest als winkelpand. De ondergevel dateert uit het jaar 1900. De vroegere onderpui bestond uit twee ramen en daartussen een stenen bordes met aan weerszijden sierlijke leuningen en een deur in het midden. Het beeldje in de gevelnis stelt een dochter van de huidige eigenaar voor. Op de gevel, die dateert uit 1631, lezen we teksten in het taalgebruik van de grensstreek uit die tijd, onder andere een bede om bescherming van huis en bewoners. Deze teksten treft men aan de Duitse kant van de grens wel vaker in de gevels van huizen en boerderijen aan. 
• Het huidige kerkgebouw van de Nederlandse Hervormde kerk is rond 1645 voltooid. In 1641 (zie de steen boven in de hoofdingang) werden de fundamenten gelegd en de muren tot de hoogte van de toegangspoorten opgetrokken. Wegens geldgebruik werd de bouw in diverse fasen uitgevoerd. De kerk is gebouwd op de plaats waar eeuwenlang voorheen een oudere kerk had gestaan. De voormalige rooms-katholieke kerk was door de oorlogshandelingen in 1592 zwaar beschadigd en kon niet meer worden hersteld. De hervormde kerk is een van de eerste nieuwe protestantse kerkgebouwen in Nederland. In tegenstelling tot het tot dan toe gebruikelijke Latijnse kruis werd hier als grondplan het Grieks-orthodoxe kruis gekozen, waarbij de armen even lang zijn, zoals de bekende andere voorbeelden van vroeg protestantse kerkarchitectuur: de Noorderkerk in Amsterdam en de Nieuwe Kerk in Groningen. De buitenkant is sober, het interieur zeer strak van lijn met fraaie verhoudingen. Bij de bouw werden gedeelten van de oude kerk gebruikt . Op de achterpoort komt nog het jaartal 1612 voor. In 1895 werd de torenspits door bliksem getrokken en door brand zodanig vernield dat hij moest worden afgebroken. In de jaren vijftig werd de kerk gerestaureerd in verband met de schade, opgelopen tijdens de gevechtshandeling in april 1945. Een laatste grondiger restauratie vond in 1982/1983 plaats. Behalve een reeks bijzonder grafstenen bevindt zich in de kerk een gedenkplaquette voor Dr. Johan Picardt, predikant te Coevorden Drenthe’s eerste geschiedschrijver. Hij werd geboren in Bentheim in 1600 en overleed te Coevorden 1670. Picardt studeerde wijsbegeerte, medicijnen en godgeleerdheid en deed veel voor de veenontginning in het graafschap Bentheim. Het plaatsje Alte Picardië bij Neuenhaus is naar hem genoemd. In de kerk vind je eveneens een gedenksteen voor koster/schoolmeester Meyndert van der Thijnen (zie nummer 9), die voor zijn list en dapperheid bij de bevrijding van Coevorden 1672 van de Raad van State een ‘gedachtenisse voor zijn kinderen’ ter waarde van honderd gulden in de vorm van een gegraveerde zilveren beker kreeg. Evenals zijn assistent Claes Buyter, alias Guldenhoedt die eveneens een beker ontving, vermaakte dit sieraad aan de hervormde gemeente. Claes Buyter was eerst hoedenmaker en later soldaat van de Drentse Compagnie te Coevorden. Beide bekers zijn driehonderd jaar als avondmaalsbeker in gebruik geweest, thans zijn ze te bewonderen in het Stedelijk Museum. Een andere gedenksteen herinnert aan Carl von Rabenhaupt (Bohemen 1602 – Coevorden 1675), baron van Sucha, en van 1673 tot 1675 Drost van Coevorden en Drenthe. Deze benoeming kreeg hij als beloning voor zijn verdiensten bij het krijgsgebeuren in 1672. Na zijn overlijden werd zijn lichaam onder een grafmonument in de kerk bijgezet. Dit monument werd in 1795 door patriotten verwijderd. Een kopie van de helm, die het praalgraf bekroonde, bevindt zich in het Stedelijk Museum. Het originele exemplaar valt in het Drents museum in Assen te bewonderen. Het koperen doopbekken, afkomstig uit de in 1745 opgeheven garnizoenskerk van Lehrort (Duitsland) werd door de Raad van State aan de kerk van Coevorden geschonken. Een fraai kerkorgel, tevens concertorgel kwam als opvolger van een door Aleida Kramer in 1897 geschonken orgel, in 1973 tot stand. De fraai gesneden eikenhouten preekstoel dateert van 1647. Het klankbord is getooid met een houten sculptuur en stelt een symbolische verbinding voor tussen hemel: de maansikkel en de aarde: de druiventros die wordt verbonden door de avondmaalsbeker. In het gebouw ziet u ook twee gebrandschilderde ramen naar ontwerp van Johan Dijkstra, de bekende Groningse schilder van het kunstenaarsgezelschap De Ploeg. In 1977 werd het carillon, een geschenk van het inmiddels opgeheven Fonds Burgerzin, in de toren aangebracht. 
• Aan de Kerkstraat 36 staat een synagoge. In 1768 wendde de joodse gemeenschap zich tot drost Alexander R.R. graaf van Heiden (1748-1776) om een synagoge met daarachter een kerkhof te mogen stichten. Het verzoek werd op 17 mei 1768 ingewilligd . Het aantal joodse ingezetenen in die jaren bedroeg 76. In 1840 werd het gebouw totaal vernieuwd en werd ernaast een huis voor de godsdienstonderwijzer gebouwd. In 1930 woonden er 340 joodse burgers in Coevorden, maar hun aantal was kort voor de Tweede Wereldoorlog teruggelopen tot circa 200 personen. In de nacht van 2 op 3 oktober 1942 werden alle joodse inwoners ‘op transport gesteld’ naar Kamp Westerbork. Van hen keerden na de oorlog slechts 14 overlevenden terug. De totaal verwaarloosde synagoge werd, evenals het rebbehuis, in 1975-’76 geheel gerestaureerd en het kerkhof geruimd (de gebeenten werden herbegraven op de joodse begraafplaats in de Ballast). Aan de zijgevel van het voormalige rebbehuis werd in 1985 een door de Coevorder kunstenaar Wouter van Rossum ontworpen monument aangebracht, ter herinnering aan de joodse stadsgenoten die niet terugkeerden. De sculptuur symboliseert het geheel van de bevolking van Coevorden waarin een groot gat is geslagen. Het gebouw was na de restauratie in gebruik als onderdeel van de streekmuziekschool. Deze is nu gevestigd in het Hof van Coevorden.
• Het wit gepleisterde woonhuis aan de Kerkstraat 1 werd in de loop van de 17e eeuw (circa 1673) door een Coevorder burgemeester als raadhuis in gebruik genomen. Voorheen huurde de magistraat wegens geldgebrek een vertrek in een herberg. Het stadhuis werd tot 8 november 1900, toen het gouverneurshuis werd aangekocht, als zodanig gebruikt. Het bekende ‘ijzerkoekenoproer’ in december 1770, een volksbeweging met als dieper liggende oorzaak de ontevredenheid over het regentenbestuur, vond voor dit raadhuis plaats. De burgerij werd door de kerkvoogdij en stadsbestuur verboden om op oudejaarsdag de traditionele rondes door de stad te maken waarbij allerlei alcoholische versnaperingen gretig werden genuttigd. Het verbod schoot de burgerij in het verkeerde keelgat, wat resulteerde in een heuse optocht der vrouwen met hun wafelijzers naar het stadhuis. De magistraten werden door de vrouwen achterna gezeten, hun jaspanden geknepen tussen de wafelijzers… Het huidige pand werd in 1817 nog gemoderniseerd en bleef tot 1900 in gebruik bij het stadsbestuur. 
• Tegenover de Kerkstraat staat het ganzenhoedsterbeeldje ‘Ganzengeesje’. Dit bronzen beeld op een sokkel van kunststeen is een ode aan de ganzenhoedsters die tot het begin van de vorige eeuw op de tweede maandag in november de ganzen naar de markt brachten, de traditionele Ganzenmarkt, ook wel de ‘leste biestemaondag’ genoemd. Hier werden de dieren verkocht aan de handelaren die, vooral na de komst van de spoortrein in 1905, veel ganzen als kerstbout naar Engeland lieten vervoeren. De handelaren kochten al aan het eind van de negentiende eeuw steeds vaker bij de boeren thuis en ook de betere waterbeheersing in de omgeving maakte in de jaren twintig een einde aan de ganzenhouderij. De drassige landerijen en de vele plassen die ervoor in gebruik waren, veranderden in bouw- en weiland. Sinds 1962 is de verkiezing van de Miss Ganzenhoedster een jaarlijks terugkerend onderdeel van de Ganzenmarkt. De officiële onthulling van het beeld geschiedde op 14 oktober 1978 door de commissaris der Koningin in Drenthe, mevrouw mr. A.P. Schilthuis. Kunstenaar: J. Sterenberg uit Makkum.
• De Bentheimerstraat is een winkelstraat, waar zowel vroeger als nu veel middenstanders woonden en werkten. De naamgeving is duidelijk, het is de straat in de richting van het Graafschap Bentheim. Aan het eind van de straat voor de binnengracht van de vesting bevond zich vroeger een vestingwal waarin de Bentheimerpoort, één van de twee toegangen tot de stad. Op nummer 48 aan de rechterkant op de hoek van de Spoorhavenstraat zien we een restant van een kazernegebouw met originele tuitgevel uit 1770. Ook hier stond evenals in de Friesestraat de kazerne vlak achter de poort. De kazernes stonden strategisch aan het eind van de straten die alle straalsgewijs op de Markt uitkwamen.
• In de bocht aan het water kom je uit bij de moderne interpretatie van een bastion. In de zeventiende eeuw beschermden zeven bastions de stad Coevorden tegen de vijand. Zo’n bastion was een uitspringend verdedigingswerk en maakte deel uit van de vesting. Op de bastions stonden kanonnen. De zeven Coevordense bastions stonden aan de rand van de stad, van de vijand gescheiden door water en hoge muren. Alle bastions zijn bij de ontmanteling van de vesting in 1854 afgegraven. Om de oude vestingstructuur weer zichtbaar te maken, zijn drie van de zeven bastions in moderne stijl herbouwd.