‘De lucht effen, blank, lichtend, niet wit doch een lilas dat niet te ontcijferen is, wit waar men rood, blaauw, geel in ziet wemelen, dat alles reflecteert en men overal boven zich voelt, dampig is en zich vereenigt met den dunnen mist beneden. Alles tot elkaar brengt in een gamma van fijne grijzen.’ (Vincent aan Theo van Gogh, Nieuw-Amsterdam, 2 november 1883)
Als je goed oplet kom je ze overal in het Drentse landschap tegen: Vincents luchten. En als je niet oppast blijven ze voor altijd in je hoofd zitten. Ze raken, inspireren en geven ruimte voor verwondering. Van Gogh nodigt je uit om net als hemzelf de natuur heel bewust te ervaren. Tegenwoordig noemen we dat mindful of ‘earthful’. In de natuur zijn, één met de natuur zijn, en deze met al je zintuigen ervaren. Het stimuleert innerlijke rust en bevordert de creativiteit. Je ziet hoe het voor Van Gogh werkt, want als hij in zijn brieven verslag doet aan zijn broer, is hij als het ware zijn palet al aan het opbouwen. Hij schildert met woorden. Zijn brieven uit Drenthe staan vol met prachtige poëtische passages over de kleuren die hij in het landschap en in de lucht ziet.
Vervolgens vertaalt hij die woorden naar het doek of papier. Zoals in de aquarel Landschap met een boerderij. Hier laat Van Gogh zien dat een nat en verlaten landschap met niets anders dan de contouren van een hutje in de verte een geweldige schoonheid in zich heeft. Juist in deze eenvoud zit veel zeggingskracht verscholen. Met een fenomenaal kleurenpalet van roestkleuren en lilatinten schildert hij dit landschap. Een eenzame boom vormt een grillig silhouet tegen de horizon. De heldere lucht weerspiegelt in het water. Het is een voorbode op het kleurrijke werk waarmee hij zo beroemd is geworden. De aquarel breekt met de gedachte dat de Drentse tijd donker en van weinig betekenis was. Hij laat zien dat het hier juist gaat om een periode vol inspiratie, kleur en belofte.
Vincent van Gogh, Landschap met een boerderij, Drenthe, 1883, aquarelverf op papier, 24 x 35,5 cm, collectie Drents Museum (aankoop met steun van de provincie Drenthe, het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, het Mondriaan Fonds, C&W de Boer Stichting, de VriendenLoterij, het Aankoopfonds Drents Museum en Stichting Vrienden van het Drents Museum)
Ruimte in het hoofd
Het uitgestrekte Drentse landschap geeft Van Gogh rust in zijn hoofd. Leven met de seizoenen en het weer inspireert hem om te experimenteren met nieuwe thema’s, materialen en technieken. In een brief schrijft hij: “Juist op dit moment voel ik in me het begin van iets beters... ik zie in mijn werk dingen die ik nog pas niet had.”
Zijn tijd in Drenthe voelt als een retraite: alleen, midden in de natuur. Soms vol enthousiasme en creativiteit, soms eenzaam en worstelend met contact. Maar het landschap helpt hem telkens weer verder. Urenlange wandelingen in weer en wind bieden hem troost en helderheid.
Deze periode in Drenthe zorgt dat hij stappen kan maken, stappen vooruit in zijn ontwikkeling als kunstenaar. De Drentse landschappen en luchten stomen hem klaar voor de meesterwerken die hij niet lang hierna zou gaan maken, in Nuenen en vervolgens in Frankrijk.
Annemiek Rens
Hoofdconservator Drents Museum
#vincentsluchten